Độc hoạt – Vị thuốc quý với nhiều công dụng tuyệt vời

Độc hoạt hay còn gọi là độc diêu thảo, khương thanh, trường sinh thảo, là một loại dược liệu quý với nhiều công dụng tuyệt vời. Loại dược liệu này chưa được trồng ở nước ta và chủ yếu nhập từ Trung Quốc, với bộ phận chính được dùng để làm thuốc đó là thân và rễ cây. Trong y học cổ truyền, độc hoạt có tác dụng thắng thấp, tán hàn, khứ phong, chỉ thống nên được sử dụng trong các bài thuốc trị chân tay co rút, ngứa da do phong, đau nhức do trúng phong, viêm phế quản mạn tính…

>>> Xem thêm:

Khám phá tác dụng và các bài thuốc chữa bệnh từ kỷ tử

Cúc vạn diệp – Công dụng và những điều cần lưu ý khi sử dụng

Đặc điểm của cây ba gạc là gì? Cây ba gạc chữa bệnh gì?

Cây đại tướng quân và các bài thuốc chữa bệnh hiệu quả 

Tổng quan về cây độc hoạt

Đặc điểm

Độc hoạt có tên khoa học là Angelica megraphylla Diels hoặc Angelica laxiflora Diels, và thường được gọi với nhiều tên khác như thanh danh tinh, xuyên độc hoạt, khương thanh, độc diêu thảo,  trường sinh thảo, hộ khương sứ giả, địa đầu ất hộ ấp, hồ vương sứ giả, sơn tiên độc hoạt.

Là một cây có tuổi đời lâu năm, cao từ 0.5 – 1m với thân cây có màu hơi ngả tím, mọc thẳng đứng. Có lá gốc hình lông chim 2 – 3 lần, dài từ 15 – 40cm, lá chét hình trứng, hình bầu dục hoặc chia thùy không đều. Mép lá có khía răng chưa, gân lá thì thưa, có lông, nhẵn, cuống to, có bè ít phân chia. 

Cụm hoa của cây độc hoạt thường mọc đầu cành, tạo thành tán kép hoặc dài hơn kẽ lá. Có màu vàng nâu, lông mịn và sở hữu 1 – 2 lá bắc hình kim nhỏ, hoa nhỏ có màu trắng. Quả mọng có hình tròn dẹt hoặc hình bầu dục, có khía ở hai mặt và gai dọc. 

Bộ phận dùng

Bộ phận sử dụng của độc hoạt chính là phần rễ, được thu hoạch vào mùa thu, khi thân, lá cây khô, lụi hoặc vào mùa xuân trước khi cây nảy chồi. Người ta sẽ đào lấy rễ, bỏ thân, lá, rễ con, sau đó đem đi rửa sạch, sấy gần khô, xếp thành đống và chờ khoảng 2 đến 3 ngày. Sau khi mềm, rễ cây sẽ được phơi hoặc sấy khô.

Rễ khô được loại bỏ tạp chất, rửa sạch, ủ mềm, thái thành phiến mỏng và tiếp tục được phơi hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp để sử dụng.

Thành phần hóa học 

Trong cây độc hoạt sẽ chứa các thành phần hóa học như:

• Bergaptenostholum belliferone, Scopoletin, Stearic acid, Angeloi, Palmitic acid, Linoleic acid, Angelicone, Angelic acid, Oleic acid, Tiglic acid, Sterol, Dầu thực vật
• Isoimperatorin, Columbianetin acetate, Columbianetin, Osthol, Xanthotoxin, Bergapten
• Columbianadin, Columbianetin-b-D-Glucopyranoside
• Ampubesol, Angelol D, G, B
• G-Aminobutyric acid.

Tác dụng dược lý của cây độc hoạt 

Là một loại dược liệu quý, độc hoạt sẽ có những tác dụng dược lý như:

• Kháng viêm, an thần, giảm đau.
• Thuốc sắc và thuốc nước từ độc hoạt có tác dụng hạ huyết áp nhưng chỉ trong thời gian ngắn. Nếu dùng độc hoạt chích tĩnh mạch còn mang đến tác dụng làm hưng phấn trung khu hô hấp. Ngoài ra, loại dược liệu này còn chứa thành phần có khả năng ức chế ngưng tập kết tiểu cầu khi được thử nghiệm trên ống xét nghiệm. 
• Một nghiên cứu được thực hiện trên thỏ đã cho thấy khả năng chống co thắt đối với hồi tràng và chống loét bao tử. 
• Một số nghiên cứu của Trung Quốc cũng chỉ ra rằng, độc hoạt có thể ức chế phẩy khuẩn tả, trực khuẩn mủ xanh, trực khuẩn lao, trực khuẩn lỵ, thương hàn, đại trường.

Công dụng của độc hoạt 

Với vị đắng hơi hắc, có mùi thơm đặc biệt và tính bình, độc hoạt được sử dụng trong Đông y với những mục đích sau:

• Trù phong thấp, chỉ thống và giải biểu
• Khư phong, thắng thấp, chỉ thông, tán hàn
• Chủ phong hàn, kim sang đối với phụ nữ mắc chứng sán hà
• Trị các loại phong và chứng đau khớp gây ra do phong 
• Trị bệnh lao tổn, phong thấp lạnh, nghịch khí, phong độc đau, cơ địa ngứa ngáy khó chịu tay chân giật do bị dị ứng, hen suyễn
• Trị phong thấp tý thống, phong hàn biểu chúng, ngứa ngoài da hoặc âm đầu thông do thấp
• Trị viêm phế quản mạn tính, phong hàn thấp tý, đau lưng gối, đau đầu và co rút chân tay
• Trị đau thắt lưng đùi, phong hàn biểu chứng, phong thấp

Bài thuốc từ độc hoạt 

Một số bài thuốc điều trị bệnh có sử dụng độc hoạt bao gồm:

Bài thuốc trị răng sưng đau: Để điều trị răng sưng đau, bạn lấy độc hoạt nấu với rượu sau đó ngậm. Nếu không thấy tình trạng tiến triển thì bạn có thể dùng 120g độc hoạt cùng với 120g địa hoàng, đem tán thành bột, mỗi lần dùng 12g sắc cùng một chén nước nóng và uống ngay. Khi uống xong nằm nghỉ ngơi một lát rồi mới uống tiếp. 

Bài thuốc trị lạnh toàn thân, trúng phong cấm khẩu: 160g độc hoạt và rượu 1 thăng, sắc đến khi còn nửa thăng thì cho người bệnh uống. 

Bài thuốc trị đau nhức xương khớp: Dùng 2g nhâm sâm, độc hoạt, phục linh, bạch thược dược, đương quy, hoàng kỳ, cát căn mỗi vị 4g, phủ tử chế, can khương mỗi vị 1.2g và thêm 6g đậu đen. Đêm tất cả đi sắc, chia làm 3 lần và uống hết trong ngày. 

Bài thuốc trị chứng phong hư sau sinh: Đêm sắc 120g độc hoạt và 120g bạch tiễn cùng với 3 thăng nước cho đến khi còn 2 thăng. Chia đều làm 3 phần và dùng uống hết trong ngày.

Bài thuốc trị phế quản viêm mạn tính: 9 độc hoạt, 15g đường đỏ, theo tỉ lệ, chế thành cao, chia làm 3 – 4 lần uống hết trong ngày. 

Bài thuốc trị cảm mạo, phong hàn, cơ thể đau, đau đầu, táo bón: Đem 8g độc hoạt, 4g ma hoàng, 3.2g xuyên khung, 8g đại hoàng, 4g sinh khương, 4g cam thảo sắc lấy nước uống. 

Bài thuốc trị viêm do phong thấp, lưng đau nhức, tay chân co rút: Chuẩn bị 12g độc hoạt, 12g tần giao, 12g phòng phong, 4g tế tân, đem sắc lấy nước uống. Hoặc có thể dùng nửa cân độc hoạt để nấu thành cao, mỗi lần dùng một muỗng cà phê pha với nước, ngày uống 2 lần.

Có thể thấy, độc hoạt là một cây thuốc quý với nhiều công dụng tuyệt vời. Tuy nhiên, trước khi sử dụng bạn nên hỏi ý kiến của bác sĩ chuyên khoa, tuyệt đối không được tự ý sử dụng để tránh những rủi ro không đáng có.