Đặc điểm, tác dụng và các bài thuốc từ cây xuyên khung

Xuyên khung là một loại dược liệu được dùng khá phổ biến trong việc bào chế các bài thuốc chữa bệnh. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết loại dược liệu này có đặc điểm và tác dụng chữa bệnh như thế nào. Trong bài viết dưới đây sẽ cập nhập đầy đủ cho bạn những thông tin liên quan đến loại dược liệu quý này. 

>>> Xem thêm: Cây thanh hao hoa vàng – Dược liệu có nhiều tác dụng quý

Tìm hiểu chung về cây xuyên khung 

Xuyên khung hay còn gọi là dược cần, tây khung, mã hàm cung, giải mạc gia,… và có tên khoa học là Ligusticum striatum. 

Cây thuộc thảo, sống lâu năm, thân mọc thẳng trong ruột rỗng, bên ngoài có đường gân dọc nổi rõ. Lá cây mọc so le nhau, kép 3 lần, cuống lá dài từ 9 – 17cm, phía dưới ôm lấy thân, có 3 – 5 đôi lá chét, cuống lá chét dài, phiến lá chét rách sâu và khi vò có mùi khá thơm. Hoa của xuyên khung họp thành tán kép, cuống tán phụ ngắn khoảng 1cm, hoa khá nhỏ, có màu trắng. Quả song bế, hình trứng, thuôn dài. 

Cây có nguồn gốc ở Trung Quốc và quốc gia này cũng là nơi trồng nhiều nhất. Ở Việt Nam, cây thường được tìm thấy ở khu vực có khí hậu mát mẻ như Lào Cai, Hà Giang, Tam Đảo,.. 

Thường được thu hoạch vào tháng 10 – tháng 12 hàng năm. Phần rễ của cây xuyên khung được thu hái lúc mấu của thân phình to ra, loại bỏ đất cát, rửa sạch rồi đem đi phơi nắng và sấy nhẹ cho đến khi khô hẳn, bỏ phần rễ con. Sau khi đã làm sạch hết các tạp chất, thân rễ xuyên khung sẽ được ủ cho mềm, thái thành phiến mỏng rồi phơi hoặc sấy khô để dùng làm thuốc. 

Trong cây xuyên khung chủ yếu là tinh dầu, dầu béo, acid ferlic và một số hợp chất kết tinh. Ngoài ra, loại dược liệu này còn chứa một số hoạt chất như: Alkaloid, Protocatechuic acid, Saponin, 1-Hydroxy-1-3-Methoxy-4-hydroxyphenyl ethane, Ligustilide, Protocatechuic acid.

Tác dụng của cây xuyên khung 

Trong y học cổ truyền

Dưới góc nhìn của y học cổ truyền, xuyên khung có vị đắng, cay, tính ấm, mùi thơm, được quy vào kinh Can – Đởm – Tâm bào. Có tác dụng hành khí, bổ huyết, điều hòa kinh nguyệt, giảm đau, hoạt huyết,… Do đó, xuyên khung thường được ứng dụng trong việc điều trị các chứng nhức đầu, hoa mắt, đau mỏi cơ thể, điều hòa kinh nguyệt không đều, phong thấp, các bệnh về tim mạch, mạch máu não,…

Trong y học hiện đại

Trong y học hiện đại, xuyên khung được nghiên cứu với những tác dụng nổi bật như:

• Hỗ trợ hệ tuần toàn: Trong xuyên khung có chứa các dược chất với khả năng cải thiện lưu lượng và vận tốc của não, làm giảm được nguy cơ thiếu máu cục bộ, đột quỵ. Mặc khác, nó còn có thể ức chế sự tập kết của tiểu cầu và chống đông máu. 
• Giúp an thần: Tinh dầu từ xuyên khung có thể giúp ức chế hoạt động của đại não, trấn tĩnh hệ thần kinh trung ương.
• Kháng khuẩn và ngừa nấm: Các hoạt chất có trong xuyên khung đã được nghiên cứu chứng minh với tác dụng kháng lại các vị khuẩn gây bệnh như Pseudomonas aeruginosa, Shigella sonnei, Salmonella typhi và Vibrio cholera. Đồng thời, loại dược liệu này còn hỗ trợ điều trị các bệnh do nhiễm trùng bấm bằng cách bôi hoặc uống, giúp phá vỡ tế bào, ức chế không chi nấm sinh trưởng.

Một số bài thuốc dân gian từ cây xuyên khung xuyên khung

Dưới đây là một số bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh được lưu truyền trong dân gian sử dụng cây xuyên khung bạn có thể tham khảo:

Bài thuốc chữa thiếu máu

Chuẩn bị khoảng 8g xuyên khung, 8g sa giao, 16g thục địa, bạch thược, cao ban long, đương quy mỗi loại 12g. Đem đi sắc, uống mỗi ngày 1 thang. 

Bài thuốc chữa suy nhược cơ thể ở người lớn tuổi có tiền sử bệnh tim, phụ nữ sau sinh và tiền mãn kinh

Dùng 8g xuyên khung, 15g thục địa, 12g đương quy, 12g bạch thược. Sắc lấy nước uống mỗi ngày một thang.

Bài thuốc chữa thấp tim

Bạn cần chuẩn bị xuyên khung, kim ngân, thổ phục linh, thục địa, ngưu tất, phục linh, đương quy, bạch thược mỗi loại 12g, 16g đẳng sâm, 16g bạch truật, 8g huyền hồ sách, 4g cam thảo. Đêm tất cả các nguyên này đi sắc để lấy nước uống, dùng đều đặn mỗi ngày 1 thang. 

Bài thuốc chữa kinh nguyệt trước kỳ và kinh nguyệt nhiều

Đem sắc 8g xuyên khung, 8g đương quy, 4g hoàng liên, 12g hoàng cầm, 12g bạch thược, uống mỗi ngày một thang. 

Bài thuốc chữa viêm đại tràng

Để làm được bài thuốc này bạn cần chuẩn bị 8g xuyên khung, ý dĩ, đẳng sâm, bạch truật mỗi loại 12g, hoàng bá, mộc hương, chỉ xác, uất kim, hoàng liên mỗi loại 8g. Sau đó, đem tất cả đi sắc lấy nước uống, mỗi ngày dùng một thang.

Bài thuốc chữa đau lưng cấp do co cứng các cơ

8g xuyên khung, 12g đan sâm, 6g thanh bì, quế chi, uất kim, chỉ xác, bạch chỉ, khương hoạt, phòng phong mỗi loại 8g. Dùng để sắc, uống đều đặn mỗi ngày một thang. 

Bài thuốc chữa hậu sản, loại bỏ sản dịch sau khi sinh

Đem 12g xuyên khung, 32g vân quy, 14g nhân hạt đào, 2g hoắc hương và 2g cầm kê nhiệt thảo đi sắc với 1 lít nước, dùng uống hết trong ngày. 

Bài thuốc chữa đau, ê ẩm do ngoại cảm phong tà hoặc đau nhức xương khớp do phong thấp

Để cải thiện các tình trạng này bạn hãy đem sắc 6g xuyên khung cùng với 6g cương tắm, 12g nữ tiết, 12g thạch cao sống. Sau đó, đem tất cả nguyên liệu đi tán thành bột rồi pha với nước ấm để uống. 

Bài thuốc chữa rong huyết

Lấy 12g đảng sâm, 12g bạch truật, xuyên khung, thục địa, hương phụ, bạch thược, bổ hoàng, hoàng kỳ, địa du mỗi loại 8g. Đem sắc, lấy nước uống mỗi ngày một thang.

Bài thuốc chữa đau đầu có liên quan tới các vấn đề về mạch máu

Đem sao lấy nước bỏ bã 12g xuyên khung cùng với 12g củ chóc và 20g bạch biển đậu. Sau đó cho vào khoảng 60 thịt heo, hầm đến khi chín, nêm nếm gia vị sao cho vừa miệng là có thể thưởng thức rồi. (Chú ý: Nên ăn hết bát canh thuốc này trong một lần). 

>>> Xem thêm: Cây đại tướng quân và các bài thuốc chữa bệnh hiệu quả 

Những lưu ý khi dùng xuyên khung bạn cần biết 

Để sử dụng xuyên khung một cách hiệu quả và an toàn nhất, trước khi dùng bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc thầy thuốc đông y uy tín. Bởi một số thuốc, thực phẩm chức năng hay thảo dược khác mà bạn đang dùng có thể gây nên các tương tác không mong muốn với loại dược liệu quý này. Chú ý, trong quá trình sử dụng nếu thấy cơ thể xuất hiện bất kỳ triệu chứng khác thường nào, bạn hãy tạm ngưng sử dụng và thông báo ngay cho bác sĩ. 

Ngoài ra, một số đối tượng sau không nên sử dụng xuyên khung để điều trị bệnh:

• Những người đang gặp các vấn đề về xuất huyết và nội tạng.
• Người có tiền sử dị ứng với các thành phần có trong xuyên khung.
• Phụ nữ mang thai và đang cho con bú.
• Người có các biểu ho, mồ hôi trộm, nôn mửa, đờm suyễn, tỳ hư, ăn kém, đầy bụng, miệng và họng khô.

Thực tế, để sử dụng xuyên khung trong việc trị bệnh, người bệnh cần đảm bảo nắm chắc các công thức để có hiệu quả điều trị các vấn đề mà cơ thể đang gặp phải. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào, hãy hỏi những người có chuyên môn và không nên lạm dụng vị thuốc này quá nhiều.